 |
| यादव चन्द्र बिष्ट (शिक्षा अधिकृत) |
१. परिचय
नेपालको संविधानले संघीय संरचना अपनाएको छ, जसले देशलाई संघ, प्रदेश, र स्थानीय तहमा विभाजन गरेको छ। यस संरचनाले स्थानीय तहलाई शक्ति हस्तान्तरण गर्दै स्थानीय जनताको सेवा प्रवाहलाई सहज बनाएको छ। यद्यपि, स्थानीय सेवाका कर्मचारीहरूले विभिन्न समस्याहरूको सामना गरिरहेका छन्, जसले तिनको कार्यसम्पादनमा अवरोध उत्पन्न गरेको छ।
२. कर्मचारीहरूको समस्या
२.१. भौतिक संरचनाको कमी
धेरै स्थानीय तहमा आवश्यक भौतिक संरचना र स्रोतहरूको कमी छ। कार्यालय भवनहरूको अभाव, अपर्याप्त उपकरण र प्राविधिक सहयोगको कमीले कर्मचारीहरूको काम गर्न कठिनाइ उत्पन्न गराएको छ।
२.२. जनशक्ति व्यवस्थापनको अभाव
स्थानीय तहमा पर्याप्त र योग्य जनशक्ति अभाव रहेको छ। स्थानीय तहमा दरबन्दी अनुसार कर्मचारीहरू नहुनु, आवश्यक तालिम नपाउनु र तलब तथा सुविधा अपुग हुनु जनशक्ति व्यवस्थापनमा चुनौती बनेको छ।
२.३. वित्तीय स्रोतको अभाव
स्थानीय सेवाका कर्मचारीहरूलाई सेवासुविधा, तलब र भत्ता समयमा नपाउनु, विकास योजनाहरूको कार्यान्वयनमा वित्तीय स्रोतको अभाव आदि समस्याहरूले काम गर्न कठिनाइ भइरहेको छ।
२.४. राजनीतिक हस्तक्षेप
स्थानीय सेवामा राजनीतिक हस्तक्षेप बढेको छ। स्थानीय राजनीतिक नेताहरूले कर्मचारीहरूको काममा अनावश्यक दबाब दिनु, तिनलाई व्यक्तिगत स्वार्थका लागि प्रयोग गर्नु, तथा तिनलाई आफू अनुकूलको निर्णय गर्न बाध्य पार्नु प्रमुख समस्या हुन्।
२.५. कानूनी र नीतिगत अस्पष्टता
स्थानीय तहका कानूनी र नीतिगत संरचनामा अस्पष्टता देखिन्छ। यसले गर्दा कर्मचारीहरूले काम गर्दा कानूनी अन्योलता र नीतिगत असन्तुलनको सामना गर्नुपर्छ।
३. समाधानका उपायहरू
३.१. भौतिक संरचनाको सुधार
स्थानीय तहका कार्यालयहरूलाई आवश्यक स्रोत र उपकरण उपलब्ध गराउनु, प्राविधिक सहयोग बढाउनु र सूचना प्रविधिको उपयोगमा जोड दिनु आवश्यक छ।
३.२. जनशक्ति व्यवस्थापनको सुधार
स्थानीय तहमा दरबन्दीअनुसार योग्य जनशक्ति भर्ना गर्नु, तिनलाई आवश्यक तालिम उपलब्ध गराउनु र तलब तथा सेवासुविधामा सुधार गर्नु जरुरी छ।
३.३. वित्तीय स्रोतको सुनिश्चितता
स्थानीय तहलाई वित्तीय स्रोतको व्यवस्था गर्नु, विकास योजनाहरूलाई प्राथमिकता दिनु, तथा अनुदान र अन्य स्रोतहरू जुटाउन सरकारका अन्य तहसँग समन्वय गर्नु आवश्यक छ।
३.४. राजनीतिक हस्तक्षेपको न्यूनिकरण
स्थानीय सेवामा राजनीतिक हस्तक्षेपलाई कम गर्न, कर्मचारीहरूले आफ्नो कार्यक्षेत्रमा स्वतन्त्रता र निष्पक्षता पाउनुपर्छ। यसका लागि, स्थानीय सेवाका कर्मचारीहरूको सुरक्षाको सुनिश्चितता र राजनीतिक दलहरूलाई उचित निर्देशन आवश्यक छ।
३.५. कानूनी र नीतिगत सुधार
स्थानीय तहका कानूनी र नीतिगत संरचनामा सुधार गरी तिनलाई स्पष्ट र सहज बनाउनु पर्छ। यसका लागि, स्थानीय सेवा ऐन र नियमावलीमा समयानुकूल संशोधन गर्नु आवश्यक छ।
४. निष्कर्ष
नेपालमा स्थानीय सेवाका कर्मचारीहरूले विभिन्न समस्याहरूको सामना गरिरहेका छन्, जसले तिनको कार्यक्षमता र सेवा प्रवाहमा प्रत्यक्ष असर पारेको छ। भौतिक संरचना, जनशक्ति व्यवस्थापन, वित्तीय स्रोत, राजनीतिक हस्तक्षेप, र कानूनी संरचनामा सुधार गरी ती समस्याहरूको समाधान गर्नु स्थानीय सेवा सुधारको महत्त्वपूर्ण पक्ष हो। यसका लागि, संघीय सरकार, प्रदेश सरकार, र स्थानीय सरकार बीचको समन्वय आवश्यक छ।
यो लेखले स्थानीय सेवाका कर्मचारीहरूको समस्याहरू र तिनको समाधानका उपायहरूलाई सारांशमा प्रस्तुत गरेको छ। यस्ता समस्या समाधान गर्न एकीकृत र दीर्घकालीन नीति र कार्यक्रमहरूको आवश्यकतालाई अझ स्पष्टसँग चिन्हांकित गरेको छ।
लेखक
यादव चन्द्र बिष्ट (शिक्षा अधिकृत)
बुटवल उपमहानगरपालिका